Tiếng còi xe cứu thương vang lên trong đêm, tiếng bánh xe băng ca dồn dập, tiếng máy thở cứ đều đặn lặp lại cũng chưa đáng sợ bằng những ánh mắt đỏ hoe cùng tiếng gào khóc của người nhà “mới hôm qua còn khỏe mạnh mà…”. Đột quỵ như thần chết xấu xa chỉ chờ người ta chủ quan, lơ là không chăm sóc sức khỏe sẽ lập tức tấn công và sẵn sàng tướt đoạt đi những sinh mạng quý giá.

Đây không phải cách nói quá về căn bệnh đột quỵ mà đó là thực tế diễn ra mỗi ngày, mỗi giờ, mỗi phút. Theo số liệu từ các chuyên gia y tế, cứ 3 giây trôi qua thì trên thế giới có 1 người bị đột quỵ. Cứ 4 người trưởng thành trên 25 tuổi thì có 1 người bị đột quỵ. Đột quỵ không còn là căn bệnh của người già. Tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ dưới 50 tuổi là 16% (năm 2019) có xu hướng ngày càng gia tăng.

Giá như…

Câu chuyện đau lòng từ phòng cấp cứu ở các bệnh viện nói chung: “Hôm qua cha mẹ tôi/ chồng vợ tôi/anh chị tôi/con tôi còn bình thường… Hôm nay như vậy là sao bác sĩ?!”.

Có dịp tiếp xúc với người thân của bệnh nhân đột quỵ, câu nói thường nghe đó là mới ăn cơm/ mới uống cà phê/ mới nói chuyện qua điện thoại/ mới chạy xe/ mới thấy xân xẩn đó… mà giờ đã nằm đây bất động. Với căn bệnh đột quỵ, một người hôm qua còn khỏe mạnh, làm việc nhưng hôm nay đã khác.

Có những người may mắn được phát hiện sớm đưa đến cơ sở y tế điều trị kịp thời. Nhưng có không ít người mãi mãi kẹt lại ở cái tuổi ấy. Cái tuổi trẻ trung, thanh xuân tràn đầy sức sống; cái tuổi cống hiến, dựng xây gia đình; cái tuổi đang ở đỉnh cao sự nghiệp,… Lúc đó chỉ còn cảm thán mà thốt lên 2 từ “giá như”… Giá như tôi quan tâm đến sức khỏe hơn… Giá như tôi không hút thuốc lá… Giá như tôi uống thuốc đều độ… Giá như tôi đến sớm hơn…

Quá muộn màng

Trường hợp bệnh nhân nam T. 44 tuổi bị đột quỵ xuất huyết não nặng do tăng huyết áp. Ca xuất huyết não này không thể làm gì cả. Mơ ước của người nhà là bác sĩ cố gắng hết sức… gia đình có điều kiện nên cần làm gì cứ làm! Các bác sĩ chỉ biết ngậm ngùi. Giá như bệnh nhân đến ngày hôm qua lúc nguy cơ đột quỵ (tăng huyết áp) chưa thành thảm họa. Để hôm nay hai chữ “giá như” bác sĩ không thể nói lúc bệnh nhân đang hấp hối. Vì cho dù đúng nhưng sẽ tàn nhẫn với người ở lại biết bao nhiêu.  

Hay một trường hợp khác bệnh nhân nam 71 tuổi có tiền sử huyết áp cao, rối loạn mỡ máu, thiếu máu cơ tim cục bộ. Vài tháng trước, ông đã có cơn yếu nhẹ nửa người cũng đã đi khám bệnh và đang uống thuốc. Nhưng thuốc đó vẫn không bảo vệ được ông. Để rồi hôm nay ông bị đột quỵ tắc hoàn toàn động mạch cảnh trong bên phải khi đang ngủ. Các bác sĩ đã can thiệp cố gắng lấy ra 10 cục huyết khối tái thông cho ông. Nhưng có lẽ kết quả sẽ tốt hơn nếu vài tháng trước ông được tầm soát ngay lúc có triệu chứng đột quỵ nhẹ.

Đáng báo động hơn, một bệnh nhân nam sinh năm 2003 bị đột quỵ nhồi máu não. May mắn được người nhà đưa đến điều trị trong thời gian vàng. Bệnh nhân có tiền sử hút thuốc lá từ năm 16 tuổi, trung bình mỗi ngày hút từ 1-2 gói. Ở cái tuổi thanh niên trai tráng, gia đình bạn bè ai cũng sốc khi biết em bị đột quỵ. Bản thân em cũng không thể ngờ đột quỵ lại đến với mình!

Vấn đề của đột quỵ

Vấn đề đặt ra từ 3 trường hợp thực tế trên: Bệnh lý tăng huyết áp trong cộng đồng thì có cần thiết tuyên truyền yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ hay không? Làm cách nào để bệnh nhân tuân thủ/ép buộc họ uống thuốc điều trị dự phòng? Làm thế nào để giảm thiểu tỷ lệ hút thuốc lá trong cộng đồng? Hay chờ đến khi xảy ra đột quỵ thì phó thác hết cho bác sĩ “còn nước còn tát”? Vô số câu hỏi đặt ra chỉ khi họ tận mắt chứng kiến người thân, bạn bè bị đột quỵ. Có lẽ nhiều người vẫn nghĩ đột quỵ sẽ chừa mình ra!

Vì sao cần phải tầm soát đột quỵ?

Tại hội thảo Phòng chống đột quỵ: Từ lý thuyết đến thực tế hành động, trong phiên thảo luận, TS.BS Trần Chí Cường – Chủ tịch Hội Can thiệp Thần kinh TPHCM, thành viên Hội Can thiệp Thần kinh Thế giới, Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Quốc tế S.I.S Cần Thơ đã nhấn mạnh:

“Bệnh đột quỵ có những triệu chứng báo trước và không có triệu chứng báo trước. Hiện nay với công nghệ hiện đại, chỉ cần khoảng 15 phút, bà con nằm vào máy cộng hưởng từ và không tiêm bất kì loại thuốc tương phản nào. Kết quả chụp cộng hưởng từ sẽ nhìn thấy rõ mạch máu não. Với sự hỗ trợ đắc lực này, các bác sĩ có thể chẩn đoán được nguyên nhân để điều trị và dự phòng tái phát cho bệnh nhân. Đó là ý nghĩa quan trọng trong việc tầm soát đột quỵ.

Trường hợp nếu không tìm ra nguyên nhân sẽ không loại trừ được dự phòng tái phát đột quỵ. Đối với những bệnh nhân bị dị tật, dị dạng mạch máu não, có túi phình mạch máu não buộc lòng phải tìm nguyên nhân. Đó là ý nghĩa lớn nhất trong câu chuyện tầm soát đột quỵ và những yếu tố nguy cơ.

Những ai cần tầm soát đột quỵ?

Vì thế việc tầm soát đột quỵ có ý nghĩa quan trọng với các nhóm đối tượng sau:

Ở nhóm đầu tiên là những người đã từng bị đột quỵ. Đây là nhóm nguy cơ cao, tầm soát đột quỵ để giảm thiểu nguy cơ tái phát. Khi đột quỵ tái phát các triệu chứng sẽ nặng hơn rất nhiều và gây nguy hiểm đến tính mạng.

Nhóm thứ hai là những người đau đầu kéo dài, động kinh, những cơn mất ý thức thoáng qua đặt biệt là ở người trẻ, dấu hiệu thần kinh khu trú yếu tay yêu chân, tê tay, nói đớ nói khó,…

Nhóm thứ ba là những người có bệnh nền người có bệnh lý tăng huyết áp, bệnh tiểu đường, đặc biệt là người có tiền sử về bệnh tim mạch.

Nhóm thứ tư là những người có người thân, ông bà, cha mẹ, anh chị em ruột đã từng bị đột quỵ.

Nhóm cuối cùng là những người thường xuyên hút thuốc lá, uống rượu bia lâu năm, người thừa cân/béo phì”.

Những thứ bào mòn sức khỏe

Các chuyên gia cảnh báo 10 yếu tố hàng đầu gây đột quỵ gồm có: hút thuốc lá, chế độ ăn uống không hợp lý, sử dụng đồ uống có cồn, ít hoạt động thể lực, ô nhiễm không khí, chỉ số BMI cao, tăng cholesterol, tăng huyết áp, tăng đường huyết, rối loạn chức năng thận.

Trong đó, hút thuốc lá là yếu tố được các chuyên gia cảnh báo đầu tiên. Cách đây không lâu một đoạn clip được lan truyền trên mạng xã hội khiến hàng triệu phụ huynh đứng ngồi không yên. Đó là một nhóm nữ sinh mới học lớp 5 đang phì phèo hút thuốc lá ngay trong khuôn viên trường học.

Trước hình ảnh này, chúng ta coi điều tự nhiên, đáng dự phòng hay dự báo? Liệu ở những nơi khác, vào thời điểm khác có bao nhiêu em học sinh có đang sử dụng thuốc lá mà không được biết đến? Làn khói thuốc lá thiêu rụi sức khỏe cộng đồng đang diễn ra âm thâm từ thế hệ mầm non của đất nước, trách nhiệm này thuộc về ai? Còn trách nhiệm của các y bác sĩ làm gì để giải quyết vấn đề này?

Hãy hiểu về đột quỵ

Những câu chuyện đột quỵ hiện nay đã không còn là vấn đề chỉ riêng của bác sĩ. Kiến thức cộng đồng trong việc phòng tránh từ xa; hiểu biết các phương pháp điều trị có kết quả nghiên cứu theo khoa học; hiểu được thời gian trong đột quỵ là mạng sống; cần bác sĩ có chuyên môn; hiểu được giá trị của công nghệ trong chẩn đoán và điều trị… Chẩn đoán tầm soát sớm đúng đối tượng để không còn những câu cảm thán không lời đáp như: mới ngày hôm qua… Đừng để mất bò mới lo làm chuồng!