Những năm gần đây, tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ đang có xu hướng gia tăng, và điều khiến giới chuyên môn quan tâm là có không ít trường hợp không tìm thấy nguyên nhân rõ ràng như không tăng huyết áp, không đái tháo đường, không xơ vữa mạch, không rối loạn nhịp tim hay các hẹp mạch máu não có ý nghĩa.

Trong số đó, các nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng, “lỗ bầu dục còn tồn tại” (PFO) – một dị tật tim bẩm sinh tưởng chừng vô hại lại là yếu tố tiềm ẩn, làm tăng nguy cơ đột quỵ tái phát.

Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, chúng tôi có cuộc trao đổi với BS.CKII Nguyễn Mạnh Cường – Phó khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế S.I.S Cần Thơ, một trong những bệnh viện uy tín trong chẩn đoán và điều trị các bệnh lý mạch máu não và tim mạch hiện nay.

Pv: Thưa bác sĩ, gần đây cụm từ “tồn tại lỗ bầu dục” (PFO) được nhắc đến nhiều khi nói về các trường hợp đột quỵ ở người trẻ. Trước hết, bác sĩ có thể cho biết: Lỗ bầu dục là gì?

BS.CKII Nguyễn Mạnh Cường: Trong thời kỳ bào thai, lỗ bầu dục (foramen ovale) là một “cửa sổ” tự nhiên nằm giữa hai buồng tim: nhĩ phải và nhĩ trái. Nó giúp máu đi tắt từ phải sang trái để tránh qua phổi, vì phổi thai nhi chưa hoạt động. Sau khi sinh, áp lực trong tim thay đổi khiến lỗ này đóng lại. Tuy nhiên, khoảng 25% người trưởng thành vẫn còn “hở nhẹ”, gọi là PFO (Patent Foramen Ovale). Thông thường, PFO không gây vấn đề gì, nhưng trong một số trường hợp, nó lại trở thành “cánh cửa vô hình” giúp cục máu đông đi lạc lên não, gây ra đột quỵ.

Pv: Vì sao một lỗ nhỏ như vậy lại có thể khiến người bệnh bị đột quỵ, thưa bác sĩ?

BS.CKII Nguyễn Mạnh Cường: Bình thường, máu tĩnh mạch từ cơ thể đổ về tim phải, rồi được bơm lên phổi để lọc. Nếu có cục máu nhỏ, nó sẽ bị giữ lại ở phổi. Tuy nhiên, ở người có PFO, khi áp lực nhĩ phải tăng đột ngột, chẳng hạn khi ho, hắt hơi, rặn mạnh, lặn sâu dưới đáy biển hay sau gắng sức, máu có thể chảy ngược từ nhĩ phải sang nhĩ trái thông qua lỗ này.

Như vậy, nếu vì một nguyên nhân nào đó có cục máu đông ở tim phải như: huyết khối tĩnh mạch chi dưới, huyết khối trong buồng tim phải hoặc hình thành trong khoang lỗ bầu dục.  Khi đó, cục máu đông có thể “đi tắt” lên não, gây ra hiện tượng gọi là tắc mạch nghịch thường (paradoxical embolism) và hậu quả chính là đột quỵ thiếu máu não.

Pv: Như vậy, PFO giống như một “cầu nối” tiềm ẩn cho cục máu đông đi từ tim lên não? Tình trạng này có thường gặp không, thưa bác sĩ?

BS.CKII Nguyễn Mạnh Cường: Đúng vậy. Trên thế giới, cứ 4 người trưởng thành thì có 1 người có PFO, nhưng phần lớn không có triệu chứng và cũng không cần điều trị gì. Tuy nhiên, đặc biệt trên nhóm đối tượng “đột quỵ não người trẻ không rõ nguyên nhân” (dưới 60 tuổi), người ta nhận thấy tồn tại lỗ bầu dục có thể là nguyên nhân của đột quỵ.

Như vậy, PFO được xem là một yếu tố nguy cơ tiềm ẩn của đột quỵ tái phát, đặc biệt khi bệnh nhân không có yếu tố nguy cơ truyền thống như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn nhịp tim hoặc xơ vữa mạch máu…

Anh H.T.S (44 tuổi, ngụ Đồng Tháp) bị đột quỵ tái phát lần 2, sau khi tìm được nguyên nhân do lỗ bầu dục, các Bác sĩ S.I.S đã Bít lỗ bầu dục trong tim phòng ngừa đột quỵ não vô căn tái phát cho anh.

Pv: Hiện nay, việc phát hiện và điều trị PFO được thực hiện ra sao, đặc biệt tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế S.I.S Cần Thơ?

BS.CKII Nguyễn Mạnh Cường: Tôi phải khẳng định rằng: Đối với những người không có đột quỵ não tái phát, việc vô tình siêu âm tim phát hiện lỗ bầu dục thì hoàn toàn không cần điều trị gì.

Trường hợp, bệnh nhân trẻ tuổi bị “đột quỵ não tái phát không rõ nguyên nhân hay đột quỵ vô căn” như không có đái tháo đường, tăng huyết áp, rung nhĩ, hẹp mạch não có ý nghĩa…. Thì chúng ta sẽ tầm soát tìm lỗ bầu dục.

Để phát hiện lỗ bầu dục (PFO), bác sĩ thường chỉ định siêu âm tim qua thực quản và làm test cản âm giúp quan sát dòng máu và bọt khí đi từ nhĩ phải sang nhĩ trái. Ngoài ra, chúng ta còn có thể thực hiện kỹ thuật siêu âm xuyên sọ (TCD) có test cản âm để xác định xem có dòng máu nghịch thường lên não. Khi xác định có PFO, hướng điều trị phụ thuộc vào nguy cơ tái phát đột quỵ:

• Trường hợp nhẹ, có thể dùng thuốc chống đông hoặc chống kết tập tiểu cầu.
• Nếu bệnh nhân đã từng đột quỵ mà có PFO lỗ lớn, phình vách và có hiện tượng đảo chiều dòng máu trong quá trình thực hiện bơm cản âm khi đó bác sĩ sẽ cân nhắc can thiệp đóng PFO bằng dụng cụ qua da.

Tại Bệnh viện S.I.S Cần Thơ, chúng tôi đã thực hiện nhiều trường hợp đóng PFO thành công, giúp người bệnh ngăn ngừa đột quỵ tái phát, đặc biệt ở người trẻ tuổi. Kỹ thuật này an toàn, ít xâm lấn, bệnh nhân xuất viện sớm sau 1–2 ngày và có thể trở lại sinh hoạt bình thường rất nhanh.

Pv: Xin cảm ơn bác sĩ đã dành thời gian cho buổi phỏng vấn và những chia sẻ vô cùng hữu ích.

Kim Cương, ảnh: Tuấn Anh